Jak odrzucić spadek i gdzie należy to zrobić?
Nie zawsze spadek wiąże się dla spadkobierców z korzyściami. Jeśli zyski przewyższają długi spadkodawcy, jednym z pierwszych pytań, jakie zadają sobie osoby mające je odziedziczyć, jest: „Jak odrzucić spadek?”. W tym artykule wyjaśniamy, kiedy możliwe jest odrzucenie spadku, jak odrzucić spadek, aby czynność mogła zostać uznana za skuteczną oraz jakie są skutki prawne niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Przepisy Kodeksu Cywilnego przyznają spadkobiercy następujące uprawnienia związane ze spadkiem:
- przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste, przyjęcie spadku wprost),
- przyjęcie spadku z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza),
- odrzucenie spadku.
Jeśli zachodzi ryzyko, że wraz z przyjęciem spadku doszłoby do przejęcia ewentualnych długów spadkowych, przekraczających wysokość aktywów spadkowych, spadkobiercy będą najpewniej zainteresowani tym, jak odrzucić spadek.
I. Odrzucenie spadku przed śmiercią spadkodawcy, czyli za życia spadkodawcy
Zrzeczenie się dziedziczenia
W pierwszej kolejności można skorzystać z instytucji zrzeczenia się dziedziczenia. Dotyczy to jedynie sytuacji odrzucenia spadku, kiedy spadkodawca, po którym mamy dziedziczyć jeszcze żyje. Co do zasady kodeks cywilny nie pozwala na to, by umówić się z przyszłym spadkodawcą o dziedziczenie po nim, ale umożliwia umowne zrzeczenie się dziedziczenia po danym spadkodawcy (art. 1048 k.c.).
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia
Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy skutkuje bezwzględną nieważnością umowy.
Zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części. Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć.
Stronami umowy o zrzeczenie się dziedziczenia mogą być zatem tylko przyszły spadkobierca ustawowy uprawniony do dziedziczenia ustawowego i jego przyszły spadkodawca.
Skutki umowy o zrzeczenie się dziedziczenia
Jakie są skutki odrzucenia spadku wynikające z zawartej między spadkobiercą ustawowym a spadkodawcą umowy?
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
II. Odrzucenie spadku po śmierci spadkodawcy — tzn. z chwilą nabycia spadku, inaczej z chwilą otwarciu spadku
Odrzucenie spadku, gdy spadkobierca zmarł
Spadkodawca nie musi przyjąć spadku, którego dziedziczy po spadkodawcy zarówno na podstawie ustawy, jak i na podstawie testamentu.
Jeżeli spadkodawca nie chce przyjąć spadku, czy to z powodu długów spadkowych, czy to z innych powodów osobistych, może skorzystać z instytucji odrzucenia spadku poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Takie oświadczenie o odrzuceniu spadku musi być wówczas złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (powzięcie przez spadkobiercę wiadomości o śmierci spadkodawcy oraz wiadomość o tym, że dziedziczy po spadkodawcy). Do zachowania tego terminu wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Sama więc wiedza o śmierci spadkodawcy i otwarciu spadku nie jest wystarczająca do rozpoczęcia dla danej osoby biegu terminu do odrzucenia spadku.
Gdyby natomiast przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł, nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców.
Spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy (art. 1022 k.c.).
Forma odrzucenia spadku — oświadczenia o odrzuceniu spadku
Oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się:
- przed sądem — składając stosowny wniosek o przyjęcie przed sądem oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku,
- u notariusza, który sporządza akt notarialny zawierający oświadczenie o odrzuceniu spadku.
W przypadku odrzucenia spadku osoba, która odrzuciła spadek, zostaje wyłączona od dziedziczenia i jest traktowana tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku — to właśnie skutek prawny oświadczenia. Oznacza to, że nie dziedziczy ani majątku, ani długów zmarłego. W jej miejsce do dziedziczenia dojdą kolejni spadkobiercy.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka
Możliwe jest także odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku, gdy spadek dziedziczy małoletnie dziecko, a rodzice nie chcą, aby dziedziczyło np. długi spadkowe. Wówczas powinni w imieniu dziecka odrzucić spadek. Ta czynność jest czynnością dotyczącą majątku dziecka, która przekracza zwykły zarząd.
III. Odrzucenie spadku po śmierci spadkodawcy — poprzez zbycie spadku czy odrzucenie udziału spadkowego.
Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego. Nabywcą spadku może być każdy podmiot prawa cywilnego – zarówno współspadkobierca, jak i osoba trzecia.
Przez zawarcie umowy zbycia spadku pomiędzy zbywcą a nabywcą dochodzi do sukcesji uniwersalnej, co oznacza, że nabywca wstępuje w ogół praw i obowiązków zespolonych w przedmiocie zbycia.
Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca (art. 1055 § 1 zd. 1 k.c.). Ich odpowiedzialność względem wierzycieli spadkodawcy jest solidarna (art. 1055 § 1 zd. 2 k.c.). W braku odmiennej umowy nabywca ponosi względem zbywcy odpowiedzialność za to, że wierzyciele nie będą od niego żądali spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych (art. 1055 § 2 k.c.).
Umowa zobowiązująca do zbycia spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej spadek, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do zbycia spadku. (art. 1052 § 3 k.c.).
W orzecznictwie podnosi się, że nabywcę spadku w zakresie wynikających z niego uprawnień należy w obrocie prawnym traktować jak spadkobiercę, a więc mającego legitymację do złożenia wniosku o zwrot nieruchomości (wyr. NSA z 27.4.2007 r., I OSK 844/06, Legalis).
W razie wątpliwości dotyczących przepisów spadkowych zapraszamy do skorzystania z porady prawnej adwokata w Gliwicach od spraw spadkowych!